Tái cấu trúc trường đại học công lập – Bước đi chiến lược trong đổi mới giáo dục Việt Nam

1. Tái cấu trúc – xu hướng tất yếu trong đổi mới giáo dục

Việc tái cấu trúc hệ thống trường đại học công lập không chỉ là yêu cầu khách quan của quá trình đổi mới giáo dục, mà còn là bước đi chiến lược nhằm hình thành các trung tâm đào tạo và nghiên cứu có sức ảnh hưởng khu vực.
Mục tiêu chính là nâng cao chất lượng nhân lực, thúc đẩy sáng tạo và tăng khả năng hội nhập vào mạng lưới tri thức toàn cầu.

2. Thực trạng khó khăn của các trường đại học địa phương

Hiện nay, nhiều trường công lập quy mô nhỏ đang đối mặt với thách thức lớn: giảm mạnh lượng tuyển sinh, thiếu giảng viên trình độ cao và gặp khó khăn về tài chính.
Chẳng hạn, Trường Đại học Đồng Nai từng báo cáo có 34 giảng viên có nguy cơ mất việc do thiếu ngành đào tạo. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Trường Đại học Quảng Bình và Đại học Quảng Nam – nơi nguồn thu học phí sụt giảm nghiêm trọng, dẫn đến nợ lương giảng viên và trì trệ hoạt động đào tạo.

Những vấn đề này phản ánh rõ thực tế: mô hình đại học địa phương nhỏ lẻ, đơn tuyến đang dần bộc lộ giới hạn trong bối cảnh đổi mới và tự chủ đại học.

3. Cấu trúc manh mún, nguồn lực phân tán

Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, Việt Nam hiện có 172 trường đại học công lập trên tổng số 244 cơ sở giáo dục đại học. Tuy nhiên, hệ thống này vẫn bị đánh giá là thiếu tính liên kết, phân bổ không đồng đều và chưa phát huy tối đa hiệu quả.
Các trường chủ yếu tập trung ở vùng Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ, trong khi khu vực Tây Nguyên chỉ chiếm khoảng 1,6%.
Nhiều trường trực thuộc UBND tỉnh hoạt động với quy mô nhỏ, chủ yếu phục vụ nhu cầu nhân lực tại chỗ, khiến hệ thống đào tạo thiếu sự linh hoạt và liên thông.

4. Chiến lược tái cấu trúc để phát triển bền vững

Các chuyên gia giáo dục nhận định, tái cấu trúc đại học công lập không nên chỉ dừng ở sáp nhập về mặt tổ chức, mà cần là cuộc cải tổ toàn diện về tư duy quản trị và định hướng đào tạo.
Tiến sĩ Lê Đông Phương (Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam) cho rằng quá trình này phải được thực hiện có lộ trình, dựa trên nghiên cứu thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm quốc tế.
Bên cạnh đó, công tác truyền thông chính sách cần được triển khai sớm để tạo sự đồng thuận trong xã hội.

5. Hướng đi cho tương lai: Mạng lưới đại học tinh gọn và tự chủ

Tái cấu trúc nên hướng tới mô hình “hệ thống đại học” gồm nhiều trường thành viên có chung định hướng, đảm bảo đồng bộ về chất lượng nhưng vẫn giữ bản sắc riêng.
Đồng thời, các trường cần được trao quyền tự chủ thực chất trong học thuật, tài chính và nhân sự, đi kèm với trách nhiệm giải trình minh bạch.
Chỉ khi có chính sách hỗ trợ về quản trị, nghiên cứu và tài chính, việc tái cấu trúc mới trở thành động lực nâng cao chất lượng giáo dục đại học Việt Nam.

6. Bài học từ kinh nghiệm quốc tế

Trung Quốc là ví dụ điển hình về thành công trong tái cấu trúc hệ thống đại học. Từ các chương trình sáp nhập và đầu tư trọng điểm, họ đã xây dựng những đại học hàng đầu như Chiết Giang, Cát Lâm – đóng góp trực tiếp vào sức mạnh khoa học, công nghệ và kinh tế quốc gia.
Kinh nghiệm này cho thấy, tái cấu trúc trường đại học công lập nếu gắn với tầm nhìn dài hạn và chính sách hỗ trợ bền vững sẽ giúp Việt Nam phát triển hệ thống giáo dục tinh hoa, chất lượng cao và hội nhập quốc tế.

Tái cấu trúc trường đại học công lập là yêu cầu tất yếu của thời kỳ đổi mới, không chỉ nhằm khắc phục hạn chế hiện tại mà còn tạo nền tảng cho một nền giáo dục đại học Việt Nam hiện đại, tự chủ và cạnh tranh quốc tế.